Ο μισογυνισμός στην Αρχαία Ελλάδα

Οι απόψεις της εποχής του Ομήρου και αργότερα της Κλασικής Ελλάδας θέλουν τη γυναίκα οκνηρή καταναλώτρια, κλεισμένη στο σπίτι χωρίς να παράγει έργο. Τόσο άντρες της πολιτικής, όσο και της τέχνης έχουν εκφράσει τις απόψεις τους αυτές για τις σύγχρονές τους γυναίκες.

Η άποψη ότι οι γυναίκες είναι οι κηφήνες για τους οποίους οι άντρες δουλεύουν ολημερίς απαντάται και στη Θεογονία του Ησιόδου. Στο Σημωνίδη από την Αμοργό, σατιρικό ποιητή πιθανόν του 7ου αιώνα συναντούμε το χαρακτηριστικό απόσπασμα 118 στίχων για τις γυναίκες. Παρά το περιεχόμενό του και την απήχηση που θα είχε σήμερα ή την αρνητική κριτική και την απόρριψη που θα του ασκούνταν, ο στόχος του Σημωνίδη είναι ολοφάνερα να ψυχαγωγήσει. Παρουσιάζεται να εξηγεί τη φύση των γυναικών μιλώντας για τη δημιουργία τους από δέκα διαφορετικές πηγές, εφτά ζώα, δύο στοιχεία κι ένα έντομο, με τη σειρά γουρούνα, αλεπού, σκύλα, χώμα, θάλασσα, γάιδαρο, νυφίτσα, φοράδα, πίθηκο, μέλισσα.

Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα που μιλά για τη γυναίκα που προέρχεται από τον πίθηκο:

"Αίσχιστα μεν πρόσωπα. [...] επ' αυχένα βραχεία. κινείται μόγις. άπυγος, αυτόκωλος. α τάλας ανήρ όστις κακόν τοιούτν αγκαλίζεται. δήνεα δε πάντα και τρόπους επίσταται ώσπερ πίθηκος".

"Άσχημο πρόσωπο. [...] κοντολαίμα, δυσκίνητη, άκωλη με κολλημένα άκρα. Δυστυχισμένος άντρας στ' αλήθεια όποιος αγκαλιάζει τέτοια σκρόφα. Ξέρει όλα τα καμώματα και τους τρόπους του πιθήκου".

Πέρα από το Σημωνίδη και στην τραγωδία παρατηρείται η άποψη για τη γυναίκα καταναλώτρια. Γνωστή είναι η αντίθεση ανάμεσα στις γυναίκες που παραμένουν στο σπίτι τους και στους πολεμιστές που μοχθούν μακριά από την πατρίδα τους, όπως παρουσιάζεται επανειλημμένως στην Ορέστεια τη φημισμένη τριλογία του Αισχύλου.

Στη Μήδεια του Ευριπίδη παρατηρούμε τον εξής στίχο που ανταποκρίνεται στα λόγια της Μήδειας: "λέγουσι δ' ημάς ως ακίνδυνον βίον ζώμεν κατ' οίκους, οι δε μάρνανται δορί, κακώς φρονούντες. ως τρις αν παρ' ασπίδα στήναι θέλοιμ' αν μάλλον ή τεκείν άπαξ"."Λένε τάχα για εμάς, ότι ζούμε ασφαλή ζωή μέσα στο σπίτι, την ώρα που εκείνοι πολεμούν με το κοντάρι. Ανόητος στοχασμός! Τι κάλλιο θα 'χα τρεις να σταθώ φορές πλάι στην ασπίδα παρά μια και μοναχή να γεννήσω".

Η παραδοσιακή αντίληψη του μισογυνισμού συνδέει τους άντρες με το μόχθο και τον κίνδυνο του πολέμου, του αθλητισμού της πολιτικής και της γεωργίας και υποτιμά τις γυναίκες ως οκνηρές καταναλώτριες που μένουν ασφαλείς στο σπίτι τους. Η Μήδεια με έξυπνο τρόπο επικεντρώνεται στην αντίθεση αυτή, αναφέροντας ένα παρόμοιο παράδειγμα που προάγει τις αντιλήψεις της κρατικής ιδεολογίας προς δημόσια κατανάλωση: το να υπηρετεί κάποιος άνδρας τη θητεία του ως στρατιώτης σημαίνει ότι εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του ως πολίτης αλλά και το να γεννήσει μια γυναίκα ένα παιδί και αυτό συνεπάγεται ότι εκπληρώνει τις υποχρεώσεις της ως γυναίκα και αντίστοιχα ο θάνατος μια γυναίκας στη γέννα ισοδυναμεί με το θάνατος ενός στρατιώτη την ώρα της μάχης.

Πέρα από τη λογοτεχνική ισχύ αυτού του στερεότυπου, η ανταπόκρισή του στην πραγματικότητα είναι κάτι που δημιουργεί μεγάλη τριβή μεταξύ των δύο φύλων, αλλά τείνει να ανατραπεί ολικά. Η γυναίκα στη σημερινή εποχή δυναμική όσο ποτέ έχει την αξίωση της ισοτιμίας σε σχέση με τον άνδρα πράγμα που δύσκολα βέβαια κερδίζεται σε μία κοινωνία που γαλουχείται με τα στερεότυπα του παρελθόντος. Ωστόσο δε λείπουν οι ακρότητες του φεμινισμού απόρροια του υπερβάλλοντα ζήλου μεγάλης ομάδας γυναικών.

Οι απόψεις της εποχής του Ομήρου καλά κρατούν και τη σήμερον...

Πηγές: P.E. Easterling-B.M.W. Knox Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας

M. L. West Delectus ex Iambus et Elegis Graecis

Donald J. Mastronarde Ευριπίδου Μήδεια