Ο Επίκουρος, οι πνευματικές αρετές και η φιλία

Οι πνευματικές αρετές, εφόσον έχουν μεγαλύτερη διάρκεια, συμβάλλουν στην αταραξία και αληθινή ευδαιμονία. Ο Επίκουρος βρίσκει την αληθινή ευδαιμονία στη φρόνηση. [...] Μόνο ο σοφός άνθρωπος έχει τη δύναμη να απαγκιστρώνεται από τα πάθη και τη ματαιοδοξία, χωρίς να επηρεάζεται από το φόβο, αλλά και να "μένει ευχαριστημένος μέσα στα όρια που έχει θέσει η φύση των πραγμάτων". Η φρόνηση, συνεπώς, προστατεύει από τις συμφορές στις οποίες ελλοχεύει ο φόβος και η επιθυμία. Έτσι η φρόνηση, αυτή η γνώση, "θα μας επιτρέψει να ανακαλύψουμε τους περιορισμούς της φύσης αλλά και του εαυτού μας, κι έτσι να ορίσουμε το πλαίσιο για τη σοφή λήψη των αποφάσεων, δηλαδή για τη διαδικασία μετατροπής της διορατικότητας σε προνοητικότητα". (Eric Anderson, Ο Επίκουρος στον 21ο αιώνα, σελ. 50)

Εκτός όμως από τη φρόνηση, απαραίτητη αρετή είναι και η εγκράτεια, δηλαδή η εξουσία της φρόνησης πάνω στα πάθη μας.

Μια τρίτη αλλά αναγκαία αρετή είναι η ανδρεία. Η ανδρεία προάγει την αξιοπρέπεια, την απόδοση του απαιτούμενου σεβασμού στους άλλους, το θάρρος να αναγνωρίζουμε τα λάθη μας, να είμαστε υπεύθυνοι, και πρόθυμοι να "θυσιαστούμε" για χάρη των φίλων μας.

Η δικαιοσύνη επίσης, διασφαλίζει την ευτυχία. "Μέγιστος καρπός της δικαιοσύνης είναι η ψυχική ηρεμία", μας διαβεβαιώνει ο Επίκουρος.

Από όλα τα αγαθά που μας δίνει η σοφία για να περάσουμε μια ευτυχισμένη ζωή, το πιο σπουδαίο είναι η φιλία (Κύριαι δόξαι XXVII). Ο ευγενικός χαρακτήρας αφοσιώνεται σε δύο ουσιαστικά πράγματα, στη σοφία και τη φιλία (Βατικανικά Αποσπάσματα AB, LXXVIII). Από αυτά το πρώτο είναι αγαθό θνητό, ενώ το δεύτερο αθάνατο. Και θεωρείται η φιλία αγαθό αθάνατο, γιατί είναι ο τρόπος ζωής των θεών, ενώ η σοφία εκλαμβάνεται ως το μονοπάτι εκείνο που θα οδηγήσει στην μακαριότητα της φιλίας.

Η φιλία, τονίζει με ενθουσιασμό μεγάλο ο Επίκουρος, "περιχορεύει την οικουμένην κηρύττουσα δη πάσιν ημίν εγείρεσθαι επί τον μακαρισμόν".

Η έννοια της φιλίας είναι ριζωμένη στην ανθρώπινη φύση, αποτελεί κτήμα όλων των ανθρώπων, προϋπάρχει από τη δικαιοσύνη, συμβάλλει στην ομόνοια της κοινωνίας, γίνεται από μόνη της σκοπός της. Γίνεται δηλαδή αρετή στην πράξη.

"Ήταν περισσότερο προφήτης παρά φιλόσοφος περισσότερο άγιος παρά προφήτης". (Benjammin Farrington, Το πιστεύω του Επίκουρου, σελ. 23)

ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΤΣΩΝΗ, Φιλόλογος, καθηγήτρια στη Δ.Ε., Ο ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΙ Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΖΩΗΣ (Η ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ), "Φιλόλογος", τευχ. 137

(Το παρόν κείμενο αποτελεί απόσπασμα του πολυσέλιδου άρθρου, συμπυκνωμένο κατά τις ανάγκες).