Κι οι ποιητές τι χρειάζουνται σ’ ένα μικρόψυχο καιρό;

Στο μεταξύ πολλές φορές μου φαίνεται
πως είναι πιο καλά να κοιμηθείς παρα να βρίσκεσαι έτσι
χωρίς σύντροφο
και να επιμένεις τόσο. Και τι να κάνεις μέσα στην αναμονή,
και τι να πεις;
Δεν ξέρω. Κι οι ποιητές τι χρειάζουνται σ’ ένα μικρόψυχο
καιρό;

HÖLDERLIN

«Γιατί» όπως πολύ σωστά είπε κάποτε κι ο φίλος μου ο Τίτος,

«κανένας στίχος σήμερα δεν κινητοποιεί τις μάζες

κανένας στίχος σήμερα δεν ανατρέπει καθεστώτα.»

Έστω.

Ανάπηρος, δείξε τα χέρια σου. Κρίνε για να κριθείς.

ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ

«Ο ποιητής
χαμίνια του πετούν μαγαρισιές
καθώς βλέπει τ’ αγάλματα να στάζουν αίμα».

«Οι πιο πολλοί έχουν ξεχάσει ή δε γνωρίσανε ποτέ τους την τέχνη του ματιού, “δεν βλέπουν παρά όνειρα και έχουν ξεχάσει ότι τα οράματα – μια πρακτική που έχει μετατεθεί τώρα στους παράφρονες και τους αμόρφωτους – ήταν κάποτε ένα πιο σημαντικό, ενδιαφέρον και πειθαρχημένο είδος ονείρου...” Αυτή την ικανότητα, να βλέπει κάποτε (όσο γίνεται και πιο σπάνια) οράματα, την έχει στην εποχή μας ο ποιητής.

Θα ήθελα να θυμηθώ μια φράση του Πιραντέλλο, που συλλογίζομαι πάντα όταν έχω να κρίνω ένα κείμενο. «Υπάρχει» λέει «ένα ύφος πραγμάτων και ένα ύφος λέξεων· και αυτός είναι ο λόγος που ο Δάντης πέθανε στην εξορία, και αυτός είναι ο λόγος που στεφάνωσαν τον Πετράρχη στο Καπιτώλειο». Οι ποιητές κάνουν παράξενες προφητείες. Συλλογίζομαι πως αν ο υπέρογκος παλιάτσος του φασισμού είχε προσέξει τη φρασούλα του Πιραντέλλο, δε θα καταντούσε στα τωρινά του χάλια. Τον έφαγε η πομπή των λέξεων, αυτή η τραγική φρεναπάτη. Αλλά οι πολιτικοί έχουν σπάνια τον καιρό να προσέξουν κάτι τέτοιες λεπτομέρειες.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ

"... Kι ύστερα κακολογούν τους ποιητές ότι δεν έχουν τη δύναμη ν' αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα, μόνον κάθονται και ρεμβάζουν. Καλά κάνουν. Να βάζεις με το νου σου αβρά πράγματα, και μάλιστα να τα βλέπεις απ' την ανάποδη, χρειάζεται να 'σαι σκληρός. Ή μήπως αδιάφορη και σκληρή δε δείχνει πάντα να είναι μέσα στις ομορφιές μας η φύση; Ή ζητάει τα αδύνατα; Να εκπληρώσει τον προορισμό της, χωρίς να αφεθεί να κλονιστεί από το χτυποδάρδι μας; Αυτό είναι.

Έτσι ο ποιητής. Σκληρός. Και να ζητάει τ' αδύνατα.

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ

Κι η ποίηση;

Η ποίηση είναι αναμφίβολα το καταφύγιο που φθονούμε, ο καλύτερος τοίχος να κρύψουμε το πρόσωπό μας. Είναι ανάπτυξις στίλβοντος ποδηλάτου, που μέσα της όλοι μεγαλώνουμε. Είναι το άλλο πρόσωπο της υπερηφάνειας... είναι εκείνος ο εαυτός μας που δεν κοιμάται ποτέ...

ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ, ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ, ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ, ΕΛΥΤΗΣ, ΣΑΡΑΝΤΑΡΗΣ.

«Μη μόνον όσα βλέπετε πιστεύετε.

Των ποιητών το βλέμμα είν’ οξύτερον».

Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ

21 Μαρτίου 2011, Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης

Σκέψεις πάνω στο "Γύρω στη φεγγαροντυμένη του Κρητικού" (βλ. προηγούμενη ανάρτηση)

Η μάστιγα των προθέσεων του συγγραφέα. Όταν μεθοδολογικά ακολουθείται η κατά στίχο ερμηνεία, που σε κάθε της φάση ο μαθητής καλείται μηχανιστικά να δέχεται και να αναπαράγει ανά πάσα στιγμή, πόσο πιθανό είναι να μπορέσει να σπάσει τούτη την κεκτημένη διαδικασία μάθησης και να μεταπηδήσει από το εμπειρικό και μηχανιστικό στο μυστήριο και τη γοητεία της φαντασίας; Πόσο ελεύθερο είναι ένα παιδί να αφεθεί δημιουργικά στην ικανότητά του να ψαύει τα συναισθήματα και την ανθίζουσα σκέψη του, που ο ίδιος ο συγγραφέας ήθελε να δημιουργήσει -με την υποστηρικτική στάση του διδασκάλου- με σεβασμό στην πραγματική πρόθεση του ποιητή που εμπνευσμένα και πρωτοποριακά αγγίζει τη δυνητική απειροσύνη των συμβόλων και επανατοποθετεί διαρκώς τον αναγνώστη έναντι σε κάθε διαφορετική ανάγνωση του ίδιου έργου.

Γύρω στη φεγγαροντυμένη του "Κρητικού"

Άραγε η φεγγαροντυμένη ανήκει στον κόσμο των θεϊκών μορφών, τον "ολότελα πραγματικό", στον οποίο κινείται ο ποιητής (Πολίτης) ή μήπως ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες "της ομορφιάς, της καλοσύνης και της δικαιοσύνης" (Χόρβατ); "Ζωντανεύει και παρασταίνει την ομορφιά της Ζωής και της Φύσης" (Αποστολάκης) ή αντιπροσωπεύει τη θεάνθρωπη Ελευθερία-Ελλάδα (Μιχαλόπουλος); Είναι η αναστημένη ψυχή της νεκρής αρραβωνιαστικιάς του Κρητικού (Δεδούσης) ή, αντίθετα, αποτελεί θρησκευτικό σύμβολο του θείου έρωτα που στην αρχαία παράδοση ταυτίζεται με την Αφροδίτη και στη χριστιανική με την Παρθένο (Coutelle); Εκφράζει διαλεκτικά το συγκερασμό του ελληνικού αισθητικού ανθρωπισμού, που συλλαμβάνει τη φύση ως χώρο του κάλλους και της αρμονίας, με τη χριστιανική αντίληψη της ζωής, που αντιμετωπίζει ως ηθικό μέγεθος την αξία του κάλλους (Καψωμένος) ή, τελικά, χορηγεί με την παρουσία της "τη δωρεά της έκστασης και τη μουσική μύηση" στον αφηγητή-ήρωα (Μαρωνίτης);

Η πολυσήμαντη απροσδιοριστία της κόρης υποβάλλει σε δοκιμασία την αινιγματολυτική μέριμνα της φιλολογικής κριτικής και υπερβαίνει τη σχηματικότητα των ερμηνευτικών της ταυτίσεων. Η νοηματική φόρτιση της εικόνας φαίνεται να είναι τόσο δραστική, τόσο αποκαλυπτική στην πληθωρικότητά της, ώστε να ματαιώνει την περιχαράκωσή της στα στενά όρια της θεματικής της παράφρασης και, πολύ περισσότερο, να αντιτάσσεται στην ίδια τη λογική της ερμηνευτικής δοσοληψίας. Θέλω να πω ότι ο αναγνώστης είναι αναγκασμένος, κατά ένα οξύμωρο τρόπο, να εννοιοδοτήσει ένα ποιητικό σύμβολο, το οποίο, αν κρίνουμε από τους αλλεπάλληλους αρνητικούς ορισμούς που υποστασιώνουν το περιεχόμενό του, αναιρεί κάθε εκδοχή εννοιοδότησης, εξαιτίας ακριβώς της απόλυτης νοηματικής του πληρότητας. Έτσι το σημείο ανάδυσης της φεγγαροντυμένης μπορεί να θεωρηθεί ότι συνιστά τον τόπο μιας προνομιακής μεταφοράς, το σημασιολογικό φάσμα της οποίας, ή, διαφορετικά,το σημαινόμενό της, είναι τόσο περιεκτικό, που δεν αποκλείει καμία δυνατότητα ταυτισμού του ή αντιστοιχίας του στο επίπεδο των σημαινόντων, χωρίς εντούτοις και να εξαντλείται από τον παραστατικό δυναμισμό ενός συγκεκριμένου σημαίνοντος. Με τους όρους αυτούς η ανάγνωση του "Κρητικού" μας φέρνει, θα έλεγα, αντιμέτωπους με τη διάσταση μιας "αποσπασματικότητας", που δεν αναφέρεται πλέον, στη βάση περιγραφής που προηγήθηκε, στην ιδιάζουσα ομορφιά της ποιητικής έκφρασης του Σολωμού, παρά τίθεται και συλλαμβάνεται ως νοηματικό κατ' ουσίαν πρόβλημα.

Κείμενο διαμορφωμένο.

Νίκος Καλταμπάνος, Η στιγμή του αποκαλυπτικού υψίστου στον "Κρητικό" του Σολωμού.

Η άλλη όψη της φθοράς

Ασκήμια...

Τραβούσε τα μάτια μου η εικόνα γυμνασιοκόριτσων με πανύψηλες γόβες, που δεν μπορούσαν καν να τις περπατήσουν, με ντύσιμο εκτός ηλικίας, ένα άκομψο πράγμα... θλίψη, μόνο θλίψη। Νέα κορίτσια, με τη ζωή μέσα τους κι επάνω τους, κρύβονται πίσω απ' τα υπερβολικά φτιασιδώματα και τα άβολα ρούχα। Γιατί; Γιατί ετούτη η επιλογή; Αν υπάρχει σωστό και λάθος, ποια είμαι εγώ να το καθορίσω; Μόνο τους λόγους τούτης της επιλογής... αρκεί। Είναι μίμηση; Είναι άποψη; Αντίδραση; Ο δρόμος του καθενός είναι διαφορετικός, ο αναμάρτητος πρώτος το λίθο βαλέτω। Ο προσωπικός παράδεισος κερδίζεται διαφορετικά για τον καθένα। Το μόνο σίγουρο είναι ότι η ευτυχία δεν κρύβεται στην επιφάνεια।

"Τ' άλογα στ' αλώνια
καλπάζουν και ιδρώνουν
πάνω σε σκόρπια κορμιά।
Όλα πηγαίνουν εκεί
και τούτη η γυναίκα
που την είδες όμορφη, μια στιγμή
λυγίζει δεν αντέχει πια γονάτισε।
Όλα τ' αλέθουν οι μυλόπετρες
και γίνουνται άστρα"।

Γ। Σεφέρης - Θερινό Ηλιοστάσι Α', Τρία Κρυφά Ποιήματα

"Τίποτε δε γίνεται να διαφύγει τη μοίρα του। Ακόμη και τούτη η γυναίκα। Λέω πως ο Σεφέρης θέλει να προσδιορίσει μια συγκεκριμένη γυναίκα, την Κίρκη ίσως, αυτό το σύμβολο της γυναικείας αλαφρομυαλιάς κι αυταρέσκειας, την ηδονική Κίρκη, τ ο έ ν σ τ ι κ τ ο κ α ι τ ο ν κ α η μ ό τ ο υ α ι σ θ η σ ι α σ μ ο ύ । Ποτέ δε φαντάστηκε, μέσα στην π ε ρ ι ο ύ σ ι α ομορφιά της, πως η ηδονή που μπορούσε και χάριζε ήταν η ά λ λ η ό ψ η τ η ς φ θ ο ρ ά ς ।" - Κ। Παπαγεωργίου।

Το κρυφτό

Κυνηγώ το λευκό πτηνό του βορρά
με τα ξεσκισμένα δίχτυα
μιας καλοζωισμένης απόχης, ασθμαίνουσας
και τα μέλη μου κρεμασμένα κίτρινα σαρκιά

η πόλις άκλαυτη
λάμνει τον εαυτό της

αφήστε τα μάτια μου ακάλυπτα
όχι που δεν έχω με τι να πληρώσω
αλλά γιατί έτσι χωρίς χέρια
μόνον ετούτα έχω για κουπιά.